COVID-19, grypa, RSV, czyli wirusy kontra zdrowie Twoich płuc

Co słychać w Twoich płucach po pandemii? Oby tylko piękną melodię szmeru pęcherzykowego. Przez ostatnie lata Twój układ oddechowy mógł przejść całkiem sporo…

Od 4 marca 2020 roku, kiedy to odnotowano w Polsce pierwszy przypadek zakażenia COVID-19 uwaga wszystkich skupiła się na nowym celebrycie świata wirusów: szczepie SARS-Cov-2. O reszcie trochę zapomniano, a przecież popularna corona wcale nie sprawiła, że grypa i inne patogeny zniknęły.

Zobacz też:

• Dzień Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa
• Dzień Dawcy Szpiku
• Miesiąc Świadomości Chorób Tarczycy
• Światowy Dzień Rzucania Palenia Tytoniu

W Orkiestrze niech gra, ale w płucach… niekoniecznie

W 2024 roku przypada już 32. Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy – najbardziej znana i szlachetna orkiestra w Polsce, pod batutą Jurka Owsiaka zagra 28 stycznia. Tym razem jej celem będzie zakup sprzętu do badań oraz rehabilitacji pacjentów oddziałów pulmonologicznych.

Hasło tegorocznego Finału to „Płuca po pandemii. Gramy dla dzieci i dorosłych!”. My również postanowiliśmy zrobić wokół płuc jak najwięcej hałasu, choć w nich samych najlepiej, by było względnie cicho…

Jakie wirusy najczęściej atakują płuca?

Zdecydowanie Twoje płuca nie powinny grać, a szemrać. Szmer pęcherzykowy to prawidłowy dźwięk, który powinien być słyszalny przy badaniu osłuchowym. Jego brak albo inne odgłosy, takie jak rzężenie, mogą być oznaką choroby.

I, mimo że dolegliwości dwóch gąbczastych płatów, ukrytych pod żebrami jest bez liku, poniżej skupimy się na tych najczęstszych – dotykających praktycznie każdego z nas – spowodowanych przez maleńkie stworzenia o niesamowitych zdolnościach prokreacji.

Płuca to centralny punkt układu oddechowego, w który wchodzą również tzw. górne drogi oddechowe (czyli – w uproszczeniu – nos, gardło i krtań). To właśnie tam, najczęściej rozpoczynają się i zarazem kończą wirusowe infekcje .

Niekiedy jednak układ odpornościowy nie jest w stanie zatrzymać rozmnażania się patogenów i docierają one do oskrzeli, a potem płuc, powodując stan zapalny, czyli wirusowe zapalenie płuc .

Które wirusy najchętniej rozgoszczą się w Twoich płucach?

Grypa

Wirus grypy dzieli się na trzy typy: A, B i C. Za najwięcej zachorowań wśród ludzi odpowiadają dwa pierwsze. Wśród każdego typu można za to rozróżnić kolejne podtypy. Ich liczba stale wzrasta, ponieważ wirusy nieustannie mutują. Właśnie dlatego eksperci zalecają co roku powtarzać szczepienia przeciwko grypie .

Gdy wirus grypy dostanie się do Twojego organizmu i nie zostanie w porę spacyfikowany przez układ immunologiczny, zaczyna robić to, co potrafi najlepiej – namnażać się.

Ekspansja patogenu powoduje szereg objawów, takich jak :

• gorączka,
• dreszcze,
• bóle mięśni,
• ból głowy,
• suchy kaszel,
• katar (a poprawnie nieżyt nosa),
• ból gardła,
• ogólne osłabienie.

Mimo że do typowych objawów grypy nie zalicza się stanów zapalnych płuc, są one jednym z najczęstszych powikłań zakażenia wirusem grypy typu A lub B .

Najczęściej grypowe zapalenie płuc rozwija się u osób z obniżoną odpornością, lub osłabionych za sprawą chorób przewlekłych, które negatywnie wpływają na cały organizm. Bardziej narażeni są również seniorzy i kobiety w ciąży .

RSV

Wirus RSV, podobnie do grypy jest chorobą występującą sezonowo. W naszym regionie geograficznym przypada na jesień oraz zimę, ze szczytem zachorowań w styczniu i lutym. RSV (ang. respiratory syncytial virus) to oddechowy wirus syncytialny. Swoją nazwę zawdzięcza temu, że zainfekowane nim komórki, zaczynają łączyć się w obszary zwane syncytiami .

Patogeny RSV przedostając się do płuc, mogą uszkadzać rzęski, powodując problemy z usuwaniem śluzu, co zmniejsza drożność i wydajność oskrzelików (części płuc pomiędzy oskrzelami a pęcherzykami płucnymi) .

U większości dorosłych zakażenie RSV ma łagodny przebieg i nie dociera do płuc. Na takie powikłania narażone są w głównie niemowlęta, które nawet w początkowej fazie infekcji wymagają hospitalizacji. Wirus ten najgroźniejszy jest dla wcześniaków, gdyż ich układ oddechowy nie jest w pełni wykształcony .

Koronawirus

Koronawirus kojarzy się obecnie z prawdziwą gwiazdą wśród patogenów, która postawiła na nogi cały świat, niczym najlepsza rockowa kapela. Chodzi oczywiście o SARS-Cov-2, ale warto wiedzieć, że jest to tylko jeden z wielu szczepów koronawirusów.

COVID-19, czyli choroba wywołana przez te patogeny może prowadzić do ostrego zakażenia dróg oddechowych, połączonego z dusznościami, gorączką, kaszlem i zmęczeniem .

Co ciekawe początkowa odmiana szczepu SARS-Cov-2, powodowała bardzo charakterystyczną utratę smaku i węchu. I to nawet u osób, u których nie występowały inne objawy wirusa. Jednak kolejne mutacje corony wywoływały te symptomy u coraz mniejszej ilości pacjentów i obecnie zdarzają się rzadko .

SARS-Cov-2 może prowadzić do zapalenia płuc. Szacuje się, że co piąty chory będzie przechodził zakażenie COVID-19 dosyć ciężko, a około 2% osób będzie wymagało hospitalizacji .

Wirus uszkadza pęcherzyki płucne, prowadząc do zwiększonego wysięku i gromadzenia się w nich płynu. Tak obciążone (zablokowane) nie są w stanie spełniać swojej funkcji. Jeśli zainfekowany zostanie odpowiednio rozległy obszar płuc, może dojść do najcięższego stadium choroby, jakim jest ARDS (ang. Acute Respiratory Distress Syndrome), czyli ostra niewydolność oddechowa . Często wiąże się ona z koniecznością poddania chorego tlenoterapii .

Terapia tlenem a respirator

Po pandemii o respiratorach słyszeli już chyba wszyscy. Warto jednak wiedzieć, że podłączenie pacjenta pod respirator to ostatni etap tlenowej terapii, mający wspomóc lub zastąpić ruchy mięśni oddechowych .

Respiratory zarezerwowane są więc dla pacjentów w najcięższym stanie, a ich użycie jest bardzo inwazyjne dla układu oddechowego . Większości pacjentów zakażonych COVID-19 są w stanie pomóc inne metody, takie jak podawanie skoncentrowanego tlenu z butli lub gniazda tlenowego poprzez wąsy, a jeśli to nie wystarcza – poprzez maskę .

Czy każdy ozdrowieniec jest… zdrowy?

Przebyłeś covidowe zapalenie płuc. Było ciężko, ale pokonałeś chorobę. Objawy ustąpiły, a Ty czujesz się już w miarę dobrze. Czy to oznacza, że po zmianach w tkance płuc nie pozostało już śladu? Niekoniecznie.

Choć u większości ozdrowieńców uszkodzone podczas COVID-19 płuca będą się regenerować, u niektórych może dochodzić do ich włóknienia. Śródmiąższowe włóknienie płuc to groźna dolegliwość prowadząca do tworzenia się w tkance nieodwracalnych, sztywnych, zwłókniałych obszarów, które tracą swoje funkcje oddechowe .

Na włóknienie najbardziej narażeni są pacjenci korzystający z respiratora, który może wzmagać mikrouszkodzenia w płucach, a dolegliwość ta związana jest z procesem bliznowacenia zniszczonej tkanki płucnej .

Bezobjawowi z… objawami?

Być może pamiętasz przypadek statku wycieczkowego Diamond Princess, na którym wybuchła mini epidemia COVID-19. Z 3711 osób (członków załogi i pasażerów, przebywających na statku) zachorowało 712, z czego 311 bezobjawowo.

Po jakimś czasie prześwietlono płuca 76 osób z grupy, która nie wykazywała żadnych symptomów i… w połowie przypadków odkryto w nich zmiany chorobowe.

Koronawirusowe statystyki

Skoro nie we wszystkich przypadkach wyleczenie się z Covida oznacza zakończenie przygody ze służbą zdrowia, a pulmonolodzy będą musieli pomóc nowej grupie pacjentów–ozdrowieńców, warto przyjrzeć się skali tego zjawiska.

Powyższa grafika ilustruje oczywiście jedynie zarejestrowane i potwierdzone przypadki. Można się więc domyślać, że prawdziwa skala zachorowań była znacznie większa. Mimo tego, według szacunków, na COVID-19 zapadło już łącznie ponad 17% naszego społeczeństwa .

Według badania porównawczego, przeprowadzonego w 2021 roku, średni odsetek pacjentów z COVID-19, wymagających hospitalizacji wynosi 2,1% i w dużej mierze zależy od wieku. U osób powyżej 60. roku życia wynik jest znacznie wyższy – 9,2% . Oznacza to, że prawie co dziesiąta osoba w tej grupie wiekowej, trafi do szpitala w związku z zakażeniem SARS-Cov-2.

Dla porównania odsetek chorych wymagających hospitalizacji z powodu wirusa grypy wynosi średnio około 1–1,2% .

Jak badać płuca po pandemii?

Zacznijmy od tego, że RTG klatki piersiowej (rentgen płuc) jest zaliczany do badań okresowych, które dorosłe osoby powinny wykonywać raz na dwa lata. Jeśli jesteś zatrudniony na umowę o pracę, na takie badania zostaniesz skierowany przez pracodawcę. Jeśli jednak zarobkujesz na podstawie innych umów, musisz o nich pamiętać sam.

Nie warto jednak czekać z wizytą u lekarza, jeżeli praca Twoich płuc Cię niepokoi. Udaj się do specjalisty zwłaszcza jeśli :

• odczuwasz duszność,
• masz długotrwały, suchy kaszel, który nie jest związany z infekcją,
• szybciej się męczysz (np. często łapiesz zadyszkę),
• czujesz ucisk w klatce piersiowej,
• spadła Twoja wydolność fizyczna.

Diagnostyka płuc może obejmować badania:

• osłuchowe,
• obrazowe (tomografię komputerową lub RTG),
• czynnościowe (spirometrię i pletyzmografię),
• bronchoskopię.

Jako uzupełnienie często stosuje się próby wysiłkowe (np. test 6-minutowego marszu).

Spirometria to badanie, które służy określeniu m.in. pojemności oraz pracy płuc, natomiast pletyzmografia pozwala poznać całkowitą zawartość powietrza w płucach. Bronchoskopia umożliwia za to ocenę wizualną dróg oddechowych „na żywo” oraz pobranie wycinków tkanek do badań – w tym miąższu płuc. Najczęściej wykonywana jest za pomocą bronchofiberoskopu .

Nie tylko układ oddechowy…

Wirusy atakujące drogi oddechowe pozostawiają po sobie ślady nie tylko tam. Badania dowodzą, że zarówno grypa, jak i COVID-19 nie są obojętne również dla układu krążenia. W przypadku grypy, jej zlekceważone powikłania mogą doprowadzić nawet do zawału mięśnia sercowego .

W przebiegu tej popularnej choroby może bowiem dojść do zapalenia mięśnia sercowego, które wiąże się z wystąpieniem arytmii i migotania przedsionków .

Koronawirus może za to zaburzać produkcję energii w komórkach serca i tym samym prowadzić do ich uszkodzeń . Oprócz osłabienia układu sercowo–naczyniowego, COVID-19 może przyczyniać się też do niewydolności nerek. Wirus ten potrafi atakować komórki również tego narządu, mogąc prowadzić do obniżenia jego wydolności .

Jak ustrzec się wirusów?

Aby zmniejszyć prawdopodobieństwo poważnego przebiegu choroby wirusowej, najlepiej się na nią zaszczepić. Dostępne na rynku szczepionki są bezpieczne i przygotowane w taki sposób, by chronić przed najnowszymi, znanymi szczepami wirusa . Właśnie dlatego szczepienia na choroby wirusowe warto powtarzać, czyli przyjmować tzw. dawki przypominające . Co jeszcze możesz zrobić?

Do podstawowych zasad profilaktyki przeciwwirusowej należą :

• unikanie zatłoczonych miejsc,
• dokładne i częste mycie rąk,
• ograniczanie kontaktu z osobami mającymi objawy infekcji,
• noszenie maseczki w miejscach, gdzie wirusów jest naturalnie więcej (np. w placówkach opieki medycznej),
• odpowiedzialność społeczna, czyli samoizolacja w przypadku zachorowania.

Możesz też postarać się wesprzeć Twój układ odpornościowy i wzmocnić organizm, dostarczając mu niezbędnych witamin i składników mineralnych. Warto robić to nie tylko w sezonie jesienno-zimowym, ale przez cały rok. Które z nich są najważniejsze?

Odporność wspierają przede wszystkim:

• witaminy z grupy B,
• witamina C,
• witamina D,
• witamina E,
• żelazo,
• selen,
• cynk.

Najlepiej jeśli dostarczasz je do organizmu w diecie pełnej odżywczych warzyw, owoców oraz zdrowych tłuszczów, protein i węglowodanów. Pamiętaj też o odpowiedniej dawce regenerującego snu. Regularna aktywność fizyczna to kolejna cegiełka, która pobudzi układ odpornościowy do wydajniejszej pracy.

Jak zadbać o siebie po chorobie wirusowej?

Po chorobie wirusowej skup się na regeneracji organizmu:

• Odpoczywaj. Wirusy osłabiają organizm, więc daj mu czas na odzyskanie sił. Przykładowo, po grypie, zaleca się dodatkowy tydzień odpoczynku.
• Jedz zdrowo. Twoja dieta powinna być bogata w białko, witaminy i składniki mineralne. Białko jest niezbędne do odbudowy komórek, a witaminy i minerały wspierają układ odpornościowy.
• Pij dużo płynów. Nawadnianie pomaga w eliminacji toksyn. Herbatka owocowa lub woda nadają się do tego idealnie.
• Ćwicz z umiarkowaną intensywnością. Lekka aktywność fizyczna, jak spacer, poprawia krążenie i przyspiesza regenerację organizmu.
• Wywietrz mieszkanie. W trakcie choroby, w pomieszczeniu, w którym przebywasz, gromadzi się mnóstwo wirusów. Wietrz pokój zarówno podczas leczenia, jak i tuż po nim, by pozbyć się nagromadzonych zarazków.

Dbanie o siebie po chorobie wirusowej pomaga uniknąć powikłań i przywraca organizm do pełnej sprawności.

Zobacz też:

• Dzień Przytulania
• Dzień Czystego Powietrza
• Dzień Ryby
• Dzień Pszczół
• Marnowanie żywności
• O singlach w walentynki

Podsumowanie